LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CÔNG BÁO
NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công đã khai sinh ra nước Việt Nam
dân chủ cộng hòa - nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Ngày 28
tháng 8 năm 1945, phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam
dân chủ cộng hòa đã xác định sáu nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước ta, trong đó
có việc soạn thảo một bản Hiến pháp dân chủ, làm nền tảng pháp lý cho việc
xây dựng, củng cố chính quyền nhà nước để lãnh đạo nhân dân chống "giặc đói,
giặc dốt và giặc ngoại xâm”, xây dựng Nhà nước dân chủ nhân dân kiểu mới.
Ngay sau khi cách mạng Tháng Tám thành công, mặc dù gặp vô vàn khó khăn, có
lúc tưởng chừng "vận nước treo trên đầu sợi tóc", cùng một lúc phải tập
trung sức lực chống lại ba thứ giặc, nhưng Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn
quan tâm đến việc xây dựng và củng cố bộ máy quản lý hành chính nhà nước,
đặc biệt trong đó có việc thành lập một tờ báo là tiếng nói, là sự phát ngôn
chính thức cho mọi quyết định điều hành đất nước của một nhà nước có chủ
quyền còn hết sức non trẻ - tờ Công báo của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng
hòa.
Tờ Công báo nước Việt Nam ra đời và phát triển gắn liền với bề dày
lịch sử cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Trước khi đi vào
lịch sử phát triển của Công báo cách mạng Việt Nam, để thấy được phần nào
hoạt động của cơ quan Công báo dưới các chế độ chính trị do bọn thực dân, đế
quốc dựng lên, cần điểm qua một số đặc điểm của Công báo chính quyền Sài Gòn
trước ngày đất nước thống nhất (1975):
1. Thời kỳ Công báo của
chính quyền Sài trước năm 1975:
Trước năm 1975, có thể nói Công báo của chính quyền Sài Gòn có hai thời kỳ
hoạt động khác nhau, một là thời kỳ dưới chính quyền tay sai của thực dân
Pháp và hai là thời kỳ dưới chính quyền tay sai đế quốc Mỹ. Theo các tài
liệu còn lưu giữ tại Thư viện Quốc gia Hà Nội và Thư viện Quân đội, tờ Công
báo Việt Nam của Chính phủ Bảo Đại tay sai Pháp, do Nguyễn Văn Xuân làm Thủ
tướng, số đầu tiên xuất bản là ngày 19 tháng 7 năm 1848, số cuối cùng ra
ngày 25 tháng 10 năm 1955, có phụ bản bằng tiếng Pháp, chuyên đăng các văn
bản gọi là “quốc luật, chỉ dụ, sắc lệnh, nghị định, yết thị, tin tức và bố
cáo”. Sau năm 1954, dưới chính quyền Ngô Đình Diệm, Nguyễn Văn Thiệu …, tờ
Công báo mang tên “Công báo Việt Nam Cộng hòa”, là một bộ phận của Ty Quản
trị, do Nha Tổng Thư ký Phủ Thủ tướng phụ trách, số đầu tiên ra ngày 26
tháng 10 năm 1955 và số cuối cùng ra ngày 08 tháng 3 năm 1975, không có phụ
bản bằng tiếng nước ngoài, một năm ra 52 số, có năm đặc biệt ra 59 số, có số
cuối năm dành riêng đăng mục lục các văn bản đã đăng trên Công báo trong
năm.
Công báo của chính quyền Sài gòn có hai ấn phẩm chính, một là Ấn
phẩm thường xuyên ra vào thứ
Bảy hàng tuần và hai là Ấn
phẩm Quốc hội. Trong Ấn
phẩm thường xuyên đôi khi lại
có ấn phẩm thêm và ấn phẩm đặc biệt. Ấn
phẩm Quốc hội cũng được chia
hai loại, là Ấn phẩm Thượng
nghị viện, ra vào thứ Năm hàng tuần và Ấn
phẩm Hạ nghị viện ra vào ngày
thứ Sáu hàng tuần, tập trung vào công việc làm luật của Quốc hội.
Công báo của chính quyền Sài Gòn không những đăng các văn bản của Chính phủ
mà còn đăng cả các quyết nghị của Tòa Thượng thẩm Sài Gòn và cả các thông
cáo thành lập công ty trách nhiệm hữu hạn, thông cáo và yết thị việc bán đấu
giá tài sản. Trên tất cả các ấn phẩm đều đăng các loại văn bản pháp luật,
các công văn điều hành của Chính quyền Sài Gòn, kể cả các văn bản bổ nhiệm,
miễn nhiệm, khen thưởng, kỷ luật, cho về hưu … đối với công chức.
Ngoài tờ Công báo của Chính phủ, chính quyền Sài Gòn còn cho phát hành tờ Công
nghiệp sở hữu Công báo thuộc
Tổng nha Khoáng chất và Công nghệ, Bộ Kinh tế Quốc dân, chuyên đăng các sáng
chế, phát minh, nhãn hiệu hàng hóa được Nhà nước bảo hộ.
Các tờ Công báo nói trên, dù dưới hình thức xuất bản nào (thuộc cơ quan hành
pháp hay luật pháp) đều là các ấn phẩm thông tin và đều do cơ quan nhà nước
có thẩm quyền của các chế độ tay sai thực dân, đế quốc trực tiếp quản lý, có
giá bán và được phổ biến khá rộng rãi. Nội dung đăng tải trên các tờ Công
báo nói trên khá rộng, kể cả bố cáo hoặc yết thị về một việc chỉ liên quan
đến một số đối tượng nhất định trong xã hội, nhưng các văn bản đã đăng đều
có tính áp dụng chung.
2. Thời kỳ Việt Nam dân
quốc Công báo (1945 - 1950):
Ngày 30 tháng 8 năm 1945, Bộ Nội vụ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đã ban
hành Nghị định " về việc bãi
bỏ các sở thuộc phủ toàn quyền Đông Dương và sáp nhập các sở đó vào các Bộ
trong Việt Nam – Nhân dân – Chính phủ". Sau đó một ngày, ngày 31 tháng 8
năm 1945, Bộ Nội vụ đã ban hành Nghị định về việc xuất bản tờ Công báo mới
của Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên, lấy tên là Việt
Nam dân quốc Công báo.
Nghị định nêu rõ: " Kể từ ngày
mồng 01 tháng 9 năm 1945, Việt Nam - Nhân dân - Chính phủ sẽ xuất bản tại Hà
Nội một tờ Việt Nam dân quốc Công báo thay cho tờ Đông Dương quan báo.
Bộ Nội vụ sẽ trông nom
việc ấn loát và phát hành báo đó cho các công sở ở khắp Bắc-bộ, Trung-bộ và
Nam-bộ.
Tờ Việt Nam dân quốc
Công báo sẽ phải đăng những đạo luật, sắc lệnh, hoặc sắc- lệnh-luật do
Việt-Nam Nhân dân Chính phủ ban bố cùng các Nghị định do các ông Bộ trưởng,
hoặc các ông Chủ tịch Ủy ban hành chính Bắc Bộ, Trung bộ và Nam bộ ký, mà có
tính cách cần công bố cho dân biết".
Theo quy định tại Nghị định này, Công báo có nhiệm vụ quan trọng là đăng tải
toàn bộ các văn bản pháp luật. Kể từ đó Công báo đã trở thành công cụ chính
thức của Nhà nước dùng để công bố các văn bản quy phạm pháp luật trong toàn
quốc. Sự kiện này cho thấy Đảng và Nhà nước ta đã đánh giá rất cao vai trò
của Công báo trong một chế độ dân chủ nhân dân. Sự ra đời của Việt Nam dân
quốc Công báo có ý nghĩa lịch sử rất lớn, đây được coi là tờ báo chính thức
của Chính phủ Việt Nam, chấm dứt sự hiện diện cuối cùng tờ Công báo của chủ
nghĩa thực dân, góp phần tích cực vào việc xây dựng nền móng ban đầu cho một
nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.
Sau gần một tháng chuẩn bị, ngày 29 tháng 9 năm 1945, Việt Nam dân quốc Công
báo ra số đầu tiên đăng Bản tuyên cáo thoái vị của Vua Bảo Đại và Bản tuyên
cáo ngày 28 tháng 8 năm 1945 về việc thành lập Chính phủ Lâm thời Việt Nam
dân chủ cộng hòa, đánh dấu sự ra đời của Nhà nước Việt Nam độc lập.
Ngay trong số đầu tiên, Công báo đã đăng các sắc lệnh, nghị định về tổ chức
bộ máy nhà nước, tổ chức quân đội, các vấn đề về giáo dục, y tế cũng như
việc trưng thu các công sở của chính quyền cũ, quy chế tuyển chọn, thi cử
trong chế độ mới.
Công tác tổ chức, quản lý và hoạt động của Việt Nam dân quốc Công báo
cũng đã được xác lập ngay trong Sắc lệnh số 41 ngày 03 tháng 01 năm 1945 của
Chủ tịch Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa do Chủ tịch Hồ
Chí Minh ký ban hành. Sắc lệnh này " bãi
bỏ tất cả các công sở và các cơ quan trước thuộc Phủ Toàn quyền Đông Dương…"
nhưng sử dụng lại bộ máy công chức của chế độ cũ phục vụ Chính phủ Lâm thời
Việt Nam, trong đó có việc chuyển " Ban
Công báo của Phòng Công văn" về Bộ Nội vụ.
Theo Sắc lệnh này, “Ban Công báo của Phòng Công văn” là một đơn vị
hành chính có vị trí xứng đáng trong hệ thống hành chính nhà nước ngay sau
khi có chính quyền Cách mạng. Thời gian từ tháng 9 năm 1945 đến tháng 12 năm
1949 Công báo được xuất bản đều đặn, thường xuyên đăng tải các Sắc lệnh,
Nghị định, Thông tư, Quyết định của Chính phủ, các Bộ, liên Bộ, Ủy ban nhân
dân Bắc bộ, Ủy ban hành chính Hà Nội. Năm 1945, Việt Nam dân quốc Công báo
đã xuất bản được 16 kỳ; năm 1946 xuất bản lên tới 47 kỳ.
Năm 1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Ban Chấp hành Trung ương Đảng và
Chính phủ rời Hà Nội lên chiến khu Việt Bắc lãnh đạo nhân dân ta tiến hành
cuộc kháng chiến chống Pháp. Cơ quan Việt Nam dân quốc Công báo cũng được
chuyển lên Việt Bắc và chuyển hoạt động xuất bản từ mỗi tuần một kỳ sang mỗi
tháng 1 kỳ. Trong cả 3 năm 1947, 1948, 1949 mỗi năm xuất bản 12 kỳ Công báo.
Trong thời gian này, Việt Nam dân quốc Công báo không nhất thiết đăng
toàn văn các Nghị định do các cơ quan có thẩm quyền ban hành mà đăng khá
nhiều văn bản trích lục nghị định, chỉ đăng những điểm thiết yếu nhất trong
nghị định cần công bố rộng rãi để nhân dân biết, thực hiện. Công báo trong
thời gian này đăng nhiều Sắc lệnh và Nghị định về tổ chức bộ máy nhà nước,
về các chế độ bổ nhiệm, tuyển cử, thuyên chuyển, hưu bổng, đãi ngộ công chức
nhà nước, về việc khen thưởng, kỷ luật, địa giới hành chính nhà nước... Việt
Nam dân quốc Công báo còn đăng cả bố cáo thành lập công ty, cáo thị về nhận
tài sản, thông báo về kỳ thi... mà hiện nay Công báo không đăng. Ngoài ý
nghĩa là công cụ tuyên truyền, phổ biến cho cán bộ và nhân dân hiểu, tuân
theo các quy định của Nhà nước, Việt Nam dân quốc Công báo nói riêng và các
tờ Công báo của những năm sau nói chung còn có ý nghĩa lịch sử hết sức to
lớn. Thông qua các văn bản quy phạm và hành chính trên Công báo, các thế hệ
của Việt Nam sau này và người nước ngoài đều có thể hiểu, hình dung sự ra
đời, phát triển và ngày càng hoàn thiện của nhà nước độc lập đầu tiên cũng
như các sự kiện lớn của đất nước.
Đối tượng phát hành của tờ Việt Nam dân quốc Công báo là các cơ quan,
công sở và nhân dân trong toàn quốc. Ngay từ những số đầu tiên, Việt Nam dân
quốc Công báo đã chiếm được tình cảm mến mộ của độc giả, góp phần vào việc
điều hành bộ máy nhà nước ở Trung ương và địa phương, nó đã trở thành kênh
thông tin chính thức của Nhà nước ta trong việc công bố các văn bản pháp
luật để nhân dân biết.
3. Thời kỳ Công báo
nước Việt Nam dân chủ cộng hòa (1950-1975):
Tại cuộc họp từ ngày 08 tháng 7 năm 1950 đến ngày 10 tháng 7 năm 1950,
Hội đồng Chính phủ đã quyết nghị việc đổi tên tờ Công báo. Ngày 10 tháng 7
năm 1950, tại chiến khu Việt Bắc, Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng ký
Nghị định số 31/TTg đổi tên Tờ “Việt Nam dân quốc Công báo” thành “Công báo
nước Việt Nam dân chủ cộng hòa” và giao cho Thủ tướng Chính phủ phụ trách
việc xuất bản và phát hành.
Trong những năm kháng chiến chống Pháp, mặc dù gặp nhiều khó khăn,
gian khổ, song Công báo nước Việt Nam dân chủ cộng hòa không ngừng vươn lên,
đạt được những thành quả đáng ghi nhận. Công báo được chuyển tới tận tay các
đồng chí lãnh đạo của Đảng, Chính phủ, đến các cơ quan, đoàn thể và các cán
bộ, chiến sỹ trong cả nước. Công báo đăng những sắc lệnh, nghị định, quyết
định, chỉ thị và nhiều văn bản quan trọng khác của Chủ tịch Hồ Chí Minh và
của Chính phủ, góp phần hướng dẫn, động viên quân và dân ta thực hiện chủ
trương, đường lối kháng chiến, góp phần đưa cuộc kháng chiến chống Pháp đi
tới thành công.
Trong điều kiện cả nước tiến hành kháng chiến, Chính phủ sơ tán qua
nhiều nơi, nhiều địa điểm bí mật, khó tránh khỏi việc thất tán văn bản, tài
liệu gốc, trong đó có cả các văn bản quy phạm pháp luật và văn bản quản lý
hành chính nhà nước. Vì vậy, việc duy trì hoạt động của Công báo không những
đảm bảo kênh thông tin pháp luật từ Chính phủ và các cơ quan Trung ương tới
địa phương không bị gián đoạn mà Công báo còn có vai trò rất quan trọng
trong việc lưu giữ các tài liệu, văn bản pháp luật quốc gia, trong đó có
nhiều tài liệu đã bị thất tán bản gốc trong chiến tranh. Nhờ có Công báo,
người ta có thể tìm lại được một số các văn bản gốc đã bị thất tán lâu nay,
giúp cho các thế hệ sau này có cơ sở tra cứu, tìm hiểu về lịch sử cách mạng
của dân tộc và lịch sử hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước thông
qua các văn bản quy phạm pháp luật mà Công báo đã đăng tải.
Hoạt động của Công báo nước ta thời kỳ này đã cho chúng ta thấy: mặc
dù Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh tập trung sức chỉ đạo cuộc kháng chiến chống
thực dân Pháp cứu nước nhưng rất quan tâm tới các hoạt động nhằm xây dựng
một nhà nước dân chủ kiểu mới, nhà nước của dân, do dân và vì dân, đặt nền
móng vững chắc cho các giai đoạn tiếp theo của cách mạng Việt Nam. Vì thế có
thể nói, Công báo là một tài liệu rất có giá trị về lịch sử, giúp việc
nghiên cứu sự ra đời, phát triển và ngày càng trưởng thành của Nhà nước Việt
Nam từ năm 1945 đến nay.
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Hiệp định Giơnevơ về lập lại hòa bình ở
Đông Dương được ký kết, cách mạng Việt Nam chuyển sang giai đoạn mới, các
quan hệ xã hội nước ta đã thay đổi căn bản so với thời kỳ trước. Nhiệm vụ
cách mạng của dân tộc ta lúc này là tập trung thực hiện hai nhiệm vụ chiến
lược: xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam,
thống nhất Tổ quốc, cả nước cùng tiến lên chủ nghĩa xã hội. Công báo Việt
Nam dân chủ cộng hòa thời kỳ này đã đạt được nhiều kết quả, đảm bảo nội dung
văn bản đăng trên Công báo theo Nghị định thành lập Công báo quy định, không
ngừng nâng cao hiệu quả phục vụ công cuộc hồi phục kinh tế sau chiến tranh,
xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội trên miền Bắc, phục vụ cuộc đấu
tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Tuy nhiên, Công báo nước ta xuất bản trong thời kỳ này còn một số hạn
chế nhất định như tính hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật chưa cao, số
lượng xuất bản còn hạn chế, công tác phát hành có nhiều khó khăn, hình thức
và cách trình bày chưa thật phù hợp... Những khó khăn, hạn chế và cả khuyết
điểm, thiếu sót trong thời kỳ này của Công báo, ngoài nguyên nhân chủ quan
còn có mặt khách quan do hoàn cảnh của đất nước lúc đó phải tập trung sức
cho kháng chiến, chưa có điều kiện để phát triển kinh tế xã hội và xây dựng
cơ chế điều hành của nhà nước pháp quyền kiểu mới, tạo môi trường pháp lý
thuận lợi cho hoạt động của Công báo.
Để có một chế độ đăng và sử dụng Công báo thống nhất, ngày 24 tháng 4
năm 1959, Thứ trưởng Phủ Thủ tướng Phạm Văn Bạch đã ký Thông tư số 1771-PC
về việc đăng Công báo và sử dụng Công báo. Thông tư nêu rõ các nội dung cần
đăng trên Công báo và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước cung cấp thông
tin, văn bản cho Công báo. Thông tư hướng dẫn chế độ đăng Công báo và sử
dụng Công báo được áp dụng thống nhất trên toàn quốc nhằm bảo đảm tính kịp
thời, đầy đủ và chính xác các văn bản đã ban hành. Thông tư nêu rõ trách
nhiệm của các cơ quan nhà nước đối với việc gửi văn bản đăng Công báo, yêu
cầu: " Các Bộ cần đặt chế độ
kiểm soát để tất cả các văn bản cần được đăng Công báo đều được gửi đăng kịp
thời, không để sót văn bản nào" và các văn bản này phải gửi để đăng Công
báo ngay sau khi được ký, phát hành do cán bộ có đủ thẩm quyền như Chánh,
Phó Văn phòng Bộ ký chịu trách nhiệm về sự cần đăng và tính chính xác của
văn bản.
Phủ Thủ tướng cũng đã quy định việc sử dụng Công báo: " Các
cơ quan được cấp Công báo có nhiệm vụ phổ biến Công báo trong nhân viên và
cán bộ. Công báo được luân chuyển ở các phòng hoặc để ở phòng đọc sách hay
thư viện cơ quan để mọi người có thể xem và tra cứu khi cần thiết"; yêu
cầu các cơ quan nhà nước phải giữ Công báo đủ số, không để rách nát và mỗi
năm cần đóng lại thành từng tập có bìa cứng để giữ được lâu. " Công
báo được coi như tài sản quốc gia" và mọi người có trách nhiệm phải bảo
vệ, giữ gìn.
Phải nói rằng, kể từ khi Công báo của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
ra đời, tháng 9 năm 1945 đến tháng 4 năm 1959 chúng ta mới có một văn bản
đầu tiên truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ " về
việc đăng Công báo và sử dụng Công báo một
cách chi tiết, hệ thống và rõ ràng. Với Thông tư này, công tác xuất bản và
phát hành Công báo Việt Nam dân chủ cộng hòa đã có bước tiến đáng kể trong
quá trình phát triển.
Năm 1965, đất nước ta bước vào thời kỳ mới, nhân dân miền Nam đẩy mạnh
cuộc đấu tranh nhằm thống nhất Tổ quốc, nhân dân miền Bắc vừa xây dựng chủ
nghĩa xã hội, vừa làm tròn trách nhiệm hậu phương lớn, chi viện cho chiến
trường miền Nam và tiến hành chống lại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không
quân của đế quốc Mỹ. Nhiệm vụ đặt ra cho Nhà nước và nhân dân ta thời kỳ này
hết sức nặng nề. Bộ máy hoạt động của Nhà nước nước Việt Nam dân chủ cộng
hòa vẫn không ngừng được hoàn thiện, củng cố. Công tác Công báo tiếp tục
được coi trọng và có bước cải tiến đáng kể.
Song, Công báo vẫn bộc lộ nhiều hạn chế cần khắc phục, nhiều văn bản
theo quy định phải đăng Công báo còn bị thiếu, văn bản đăng chậm, một số bản
sao gửi đăng Công báo không đúng bản chính, Công báo chỉ được sử dụng chủ
yếu trong nội bộ lãnh đạo các cơ quan nhà nước, chưa được phổ biến rộng rãi
cho cán bộ công nhân viên cơ quan và công khai cho nhân dân. Việc bảo quản
và sử dụng Công báo trong các cơ quan hành chính nhà nước chưa thật tốt, có
nơi để thất lạc, thiếu các bản lưu, gây khó khăn trong tra cứu và sử dụng.
Để khắc phục những thiếu sót, bất hợp lý trên, ngày 30 tháng 4 năm
1965, Bộ trưởng Phủ Thủ tướng ban hành Thông tư số 44-TTg-PC về cải tiến Tờ
Công báo nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Trong đó Thông tư đã quy định xuất
bản thêm Phụ lục Công báo và Công báo xuất bản cho cấp xã.
Phụ lục Công báo (lưu
hành trong các cơ quan nhà nước): bên cạnh những mặt Công báo đã làm tốt như
lượng phát hành ngày một tăng, nội dung ngày một phong phú, đóng góp tích
cực vào việc giúp các cơ quan xí nghiệp và đội ngũ cán bộ, công chức nắm
vững chủ trương chính sách, chế độ và thể lệ của Nhà nước, làm tốt nhiệm vụ
được giao, Phủ Thủ tướng chỉ rõ Công báo còn bộc lộ một số mặt chưa hợp lý,
nhất là chưa xử lý tốt việc đăng tải nội dung sao cho thật thích hợp để phục
vụ hai loại đối tượng khác nhau trong thời kỳ có chiến tranh. Công báo đăng
những tài liệu cần phổ biến rộng rãi trong nhân dân lẫn lộn với những tài
liệu chỉ cần phổ biến trong các cơ quan nhà nước, vì vậy Phủ Thủ tướng quy
định bắt đầu từ năm 1965 sẽ phát hành riêng 2 loại:
- Công báo nước Việt Nam dân chủ cộng hòa: tiếp tục phát hành, công
khai, rộng rãi trong nhân dân nhằm mục đích công bố những chủ trương, chính
sách, chế độ, thể lệ của Nhà nước có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của
đông đảo cán bộ công nhân viên chức, nhân dân và những tài liệu chính thức
về sự hoạt động của Nhà nước cần công bố cho dân biết.
- Phụ lục Công báo: chỉ lưu hành trong nội bộ cơ quan nhà nước. Phụ lục Công
báo là một tài liệu bổ sung cho Công báo, có mục đích giúp cơ quan nhà nước
thuận tiện trong việc tra cứu, tìm hiểu một cách hệ thống những chủ trương,
chính sách, chế độ, thể lệ của Đảng và Nhà nước về những vấn đề tổ chức và
chỉ đạo công tác của cơ quan, xí nghiệp mà không cần hoặc không thể phổ biến
rộng rãi cho cán bộ và nhân dân. Đó là những quy định về tổ chức và chế độ
làm việc của nội bộ cơ quan xí nghiệp, những quy phạm và tiêu chuẩn Nhà
nước; những tài liệu quan trọng có tính chất chỉ đạo công tác như: Nghị
quyết, Chỉ thị của Trung ương Đảng; những Báo cáo và Quyết định quan trọng
có tính chất nguyên tắc được Chính phủ phê chuẩn xét thấy cần và có thể phổ
biến cho các ngành, các cấp biết.
Đối tượng phát hành Phụ lục Công báo ở Trung ương bao gồm các Văn
phòng Bộ, các Cục, Vụ, Viện và tương đương có nhiệm vụ nghiên cứu đường lối
chính sách, các cơ quan Trung ương của Đảng và các đoàn thể; ở Khu tự trị,
tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương bao gồm Ủy ban hành chính và các Sở,
ty chuyên môn, Tòa án, Viện kiểm sát, các cơ quan lãnh đạo của Đảng và các
đoàn thể (mặt trận, công đoàn, thanh niên, phụ nữ); ở huyện, thành phố thuộc
tỉnh, thị xã, khu phố là Ủy ban hành chính.
Phụ lục Công báo được coi như công văn của cơ quan nhà nước và được
lưu giữ, bảo quản theo chế độ công văn giấy tờ, chỉ có những cán bộ có trách
nhiệm nghiên cứu mới được sử dụng và có trách nhiệm bảo quản, tuyệt đối
không được để thất lạc hoặc hư hỏng.
Phụ lục Công báo xuất bản 25 năm liên tục từ năm 1965 đến hết năm
1989. Việc xuất bản Phụ lục Công báo đánh dấu một bước cải tiến của Công báo
nước ta, đáp ứng yêu cầu phục vụ các đối tượng độc giả khác nhau của Công
báo trong từng giai đoạn lịch sử của đất nước, đồng thời cũng thể hiện sự
quan tâm của Nhà nước ta trong việc củng cố bộ máy chính quyền nhân dân.
Công báo xuất bản
cho cấp xã (1972-1990):
Dưới chế độ ta, pháp luật của Nhà nước thể chế hóa đường lối, chính
sách của Đảng và ý nguyện của nhân dân, là công cụ của Nhà nước để quản lý
các mặt của đời sống xã hội, duy trì kỷ luật và trật tự, thực hành chuyên
chính với kẻ thù, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân. Nắm vững pháp luật để
thực hiện nghĩa vụ và sử dụng đúng đắn quyền làm chủ của mình là yêu cầu rất
quan trọng đối với mọi công dân, đặc biệt đối với cán bộ đảng viên ở cấp xã.
Thông tư số 44-TTg-PC ngày 30 tháng 4 năm 1965 quy định tờ Công báo nước
Việt Nam dân chủ cộng hòa được cung cấp đến Ủy ban hành chính xã để phổ biến
rộng rãi các chính sách, pháp luật của Nhà nước tới cán bộ và nhân dân ở xã.
Nhưng để cho nội dung tờ Công báo phát cho cấp xã phù hợp với cán bộ và nhân
dân ở xã, sau khi tham khảo ý kiến của các Ủy ban hành chính tỉnh, thành phố
và một số Ủy ban hành chính huyện, xã, ngày 03 tháng 7 năm 1972, Thủ tướng
Chính phủ ký Thông tư số 191-TTg về việc xuất bản tờ Công báo cho cấp xã.
Thông tư quy định: Công báo xã phát hành 3 tháng 01 kỳ và cung cấp đến
tận xã để phổ biến rộng rãi các chính sách, pháp luật của Nhà nước đến cán
bộ và nhân dân ở xã " Nhất là
những luật lệ có liên quan đến nghĩa vụ và quyền lợi của mình trong sản
xuất, chiến đấu, công tác và đời sống", đến tận cán bộ và nhân dân cấp
xã - cấp cơ sở trong bộ máy hành chính Nhà nước. Thông tư quy định: tờ Công
báo cho cấp xã là tài liệu chính thức của Nhà nước, nên việc sử dụng, bảo
quản phải như giấy tờ, công văn, tài sản của Nhà nước, không được để thất
lạc; khi nhận được Công báo xã, Ủy ban hành chính phải phổ biến rộng rãi cho
cán bộ và mọi người dân trong xã biết; Ban thông tin phải thông báo cho nhân
dân biết những văn bản đăng trong Công báo xã để người dân có thể đọc ở nhà
văn hóa xã được dễ dàng. Để tuyên truyền pháp luật đến nhân dân vùng đồng
bào dân tộc thiểu số, Thông tư còn quy định ở những xã vùng núi cao mà Ủy
ban hành chính tỉnh xét thấy chưa nên gửi Công báo xã về thì cũng phải phản
ánh cho Phủ Thủ tướng biết, mặt khác Ủy ban hành chính huyện ở những nơi đó
có trách nhiệm phổ biến bằng tiếng địa phương những quy định đăng trong Công
báo xã để cho cán bộ và nhân dân các xã nói trên nắm được luật lệ của Nhà
nước.
Bắt đầu từ tháng 9 năm 1972, Công báo dành riêng cho cấp xã được xuất bản và
tồn tại đến hết năm 1992. Ngay từ những số đầu tiên, Công báo xã đã tập
trung vào những nội dung thiết thực, phù hợp với sự chỉ đạo, điều hành của
Đảng, Chính phủ trong tình hình đất nước đang tiến hành cuộc kháng chiến
chống Mỹ, các vấn đề về tổ chức, hoạt động của các cơ quan nhà nước ở cấp
xã. Công báo xã đăng các văn bản mới ban hành, nhưng khi cần thiết cũng có
thể đăng các văn bản đã ban hành trước đây do chưa được phổ biến rộng rãi.
Sau ngày thống nhất đất nước năm 1975, Công báo xã tập trung công bố
các văn bản thuộc nhiều lĩnh vực quản lý nhà nước khác nhau cần triển khai
thực hiện trong toàn quốc, nhất là ở cấp cơ sở. Tính từ khi ra số đầu tiên
theo tinh thần của Thông tư số 191-TTg ngày 03 tháng 7 năm 1972 của Thủ
tướng Chính phủ về việc xuất bản Công báo xã, đến hết năm 1992, Công báo xã
đã xuất bản được 84 số, mỗi năm 4 số, với hàng vạn bản in, đưa được hầu hết
các văn bản quan trọng của Nhà nước đến với cán bộ và nhân dân các xã trong
toàn quốc, góp phần giáo dục pháp luật và thực thi pháp luật ở cơ sở.
Việc đưa pháp luật về xã để cán bộ nhân dân hiểu biết và nắm vững pháp
luật là hết sức cần thiết, góp phần tích cực vào việc phổ biến, tuyên truyền
và giáo dục pháp luật cho cán bộ và nhân dân cấp xã - đơn vị hành chính nhỏ
nhất nhưng rất quan trọng của bộ máy hành chính nhà nước.
Trong 21 năm tồn tại, Công báo xã đã thật sự là công cụ tuyên truyền,
phổ biến giáo dục pháp luật cho các đối tượng ở xã, hoàn thành tốt sứ mạng
lịch sử mà Đảng và Nhà nước đã trao. Công báo xã đã thật sự chiếm được lòng
tin yêu của các độc giả và là người bạn không những thân thiết mà còn rất
cần thiết của các cán bộ xã.
4. Thời kỳ Công báo
nước Cộng hòa XHCNVN từ 1976 đến nay:
a) Công báo từ 1976
đến 1985 (thời kỳ trước
đổi mới):
Năm 1975, năm đầu tiên thống nhất đất nước, Công báo đăng 91 văn bản
pháp quy trong tổng số 638 văn bản do Hội đồng Chính phủ và Thủ tướng Chính
phủ ban hành, đạt tỷ lệ 14,3%. Trong số 234 văn bản của Hội đồng Chính phủ,
đã đăng Công báo 40 văn bản - chiếm 17,1%; trong số 404 văn bản của Thủ
tướng Chính phủ, đã đăng Công báo 51 văn bản - chiếm 12,6%.
Năm 1976 nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được đổi tên thành nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngày 01 tháng 7 năm 1976, Văn phòng Phủ Thủ
tướng ra Thông báo về việc kết thúc việc xuất bản Công báo nước Việt Nam dân
chủ cộng hòa và được thay thế bằng Công báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam. Số đầu tiên của Công báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
được xuất bản vào ngày 31 tháng 7 năm 1976. Số lượng văn bản đăng ở Công báo
không nhiều, sở dĩ như vậy là vì nhiều văn bản đã được đăng trên tờ Phụ lục
Công báo (chủ yếu dành cho các cơ quan nhà nước). Hơn nữa, một nguyên nhân
rất quan trọng là trong thời kỳ này có nhiều văn bản có tính chất pháp quy
do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành được đóng dấu mật, không được
phổ biến rộng rãi nên không thể đăng Công báo. Có thể nêu một vài số liệu
như sau:
Năm 1976, tỷ lệ đăng các văn bản do Chính phủ và Thủ tướng ban hành
đạt 12,8%. Trong đó 45/250 văn bản của Hội đồng Chính phủ được đăng trên
Công báo, chiếm 18%; 51/500 văn bản của Thủ tướng Chính phủ được đăng trên
Công báo, chiếm 10,2%.
Các năm sau, tỷ lệ đăng văn bản quy phạm pháp luật trên Công báo vẫn
rất thấp. Năm 1977 đạt 14,4%; năm 1978 là 13,83%; năm 1979 là 18,64%; năm
1980 là 16,2%; năm 1981 là 29,6%; năm 1982 là 24,6%; năm 1983 là 19,74 %;
năm 1984 là 17,5%; năm 1985 là 22,2%.
Nếu lấy năm 1981 là năm có tỷ lệ văn bản pháp quy của Chính phủ và Thủ
tướng Chính phủ đăng trên Công báo nhiều nhất thì vẫn còn tới 70,4% số văn
bản chưa được đăng trên Công báo. Tính chung trong 10 năm 1976 đến năm 1985,
Công báo đăng tải được 1.259 trong tổng số 7.488 văn bản quy phạm pháp luật
do Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ ban hành, chiếm 16,81%.
b) Công báo từ năm
1986 đến 2002 (thời kỳ
tiến hành công cuộc đổi mới đất nước):
Vào đầu những năm 1980, do hậu quả nặng nề của chiến tranh liên tiếp,
lại thêm một số sai lầm, khuyết điểm do chủ quan nóng vội trong cải tạo xã
hội chủ nghĩa của chúng ta đã làm cho nước ta lâm vào tình trạng khủng hoảng
kinh tế - xã hội. Sự thiếu đồng bộ của hệ thống pháp luật, đặc biệt là sự
thiếu chặt chẽ về các quy định pháp luật của Nhà nước trong quản lý kinh tế,
nhất là đối với hoạt động kinh doanh trong cơ chế thị trường đã tạo kẽ hở
cho tệ nạn tham nhũng. Không ít văn bản quy phạm pháp luật ban hành trước
năm 1986 không còn phù hợp, bộc lộ nhiều nhược điểm, gây trở ngại cho hoạt
động của các cơ quan đơn vị, phiền hà cho nhân dân và không phù hợp với yêu
cầu đổi mới nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Đại hội VI của Đảng Cộng sản Việt Nam từ ngày 15 đến ngày 18 tháng 02
năm 1986 đã rút ra những bài học cần thiết, đề ra đường lối đổi mới toàn
diện, phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, tạo ra bước ngoặt mới trong
công cuộc xây dựng, đổi mới kinh tế đất nước.
Năm 1992, Quốc hội ban hành Hiến pháp mới thể chế hóa đường lối đổi
mới của Đảng. Hệ thống thể chế hành chính, pháp luật của Nhà nước được xây
dựng và sửa đổi, điều chỉnh phù hợp với Hiến pháp 1992 theo hướng nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa và nền hành chính nhà nước dân chủ, phục vụ có
hiệu quả các nhu cầu của nhân dân và các tổ chức. Việc soạn thảo và ban hành
nhiều văn bản quy phạm pháp luật phục vụ cho công cuộc xây dựng phát triển
nền kinh tế nhiều thành phần được đặc biệt ưu tiên. Nhà nước tập trung cao
độ cho việc xây dựng thể chế hành chính, liên tục ban hành nhiều văn bản quy
phạm pháp luật; đồng thời tiến hành rà soát, xây dựng các văn bản quy phạm
pháp luật theo hướng cụ thể hóa, đơn giản hóa, cung cấp cho bộ máy hành
chính những sản phẩm công cụ quản lý hành chính có hiệu lực, hiệu quả, theo
đúng pháp luật, tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho sự phát triển kinh tế -
xã hội.
Cho đến thời gian này, nhiều quy định đối với hoạt động của Công báo
trước đây đã có song chưa được thực hiện tốt, một số quy định không còn phù
hợp với thực tiễn công cuộc đổi mới, đòi hỏi phải sớm được sửa đổi, thay
thế. Những nhược điểm trong hoạt động của Công báo theo cơ chế cũ là nguyên
nhân trực tiếp khiến cho Công báo chưa làm tốt vai trò của mình, chưa tạo
thuận lợi cho các cơ quan, đơn vị, các doanh nghiệp và nhân dân được nhanh
chóng tiếp cận với các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước đăng trên
Công báo. Tỷ lệ các văn bản quy phạm pháp luật do Chính phủ và Thủ tướng
Chính phủ ban hành chưa được đăng Công báo trong giai đoạn 1975-1985 lên tới
trên 83% chứng tỏ với cơ chế hoạt động cũ, Công báo không thể đáp ứng kịp
nhu cầu đòi hỏi về thông tin liên quan đến văn bản pháp luật cũng như yêu
cầu ngày càng cao của sự đổi mới nền kinh tế thị trường theo định hướng xã
hội chủ nghĩa. Trước tình hình đó, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ nhiều lần
có ý kiến chỉ đạo việc nâng cao chất lượng và hiệu quả phục vụ của Công báo,
mở rộng việc xuất bản và phát hành Công báo trong cả nước và cho các đối
tượng nước ngoài quan tâm tìm hiểu về pháp luật Việt Nam.
Yêu cầu của sự phát triển kinh tế xã hội và thực tiễn quản lý nhà nước
đòi hỏi từng bước phải đổi mới hoạt động của Công báo. Ngày 28 tháng 12 năm
1992, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 200/TTg về việc xuất bản và
phát hành Công báo nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Quyết định quy
định Công báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có nhiệm vụ đăng các
văn kiện của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Nghị quyết,
Nghị định của Chính phủ, Quyết định, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, Quyết
định, Chỉ thị, Thông tư của các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ và
Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ có chức năng quản lý nhà nước đối với
ngành, lĩnh vực trong cả nước; Thủ tướng Chính phủ tiếp tục giao cho Văn
phòng Chính phủ chịu trách nhiệm xuất bản Công báo nước Cộng hoà xã hội chủ
nghĩa Việt Nam. Để thực hiện triệt để tinh thần của Quyết định trên, ngày 28
tháng 12 năm 1992, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Lê Xuân Trinh đã
ký Thông tư số 145/BT hướng dẫn Quyết định số 200/TTg của Thủ tướng Chính
phủ về việc xuất bản và phát hành Công báo. Thông tư này quy định một số nội
dung cụ thể về hoạt động Công báo như sau: để từng bước kiện toàn và hoàn
thiện tờ Công báo, làm cho tờ Công báo thật sự là công cụ tuyên truyền, phổ
biến pháp luật, giúp các cơ quan, đoàn thể, tổ chức kinh tế xã hội biết, nắm
vững, chấp hành và giám sát việc thi hành pháp luật. Đây là những cơ sở pháp
lý vững chắc cho việc kiện toàn và đổi mới hoạt động của Công báo theo hướng
đổi mới toàn diện về hiệu lực và hiệu quả của Công báo, từng bước đưa Công
báo giữ vị trí quan trọng trong việc tuyên truyền giáo dục pháp luật cho
nhân dân, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền vững mạnh, phục vụ đắc lực
cho công cuộc cải cách toàn diện của Việt Nam.
Công báo là một trong những kênh thông tin pháp lý chính thức tới công
chúng do Văn phòng Chính phủ trực tiếp quản lý. Công báo đăng tải toàn văn
các văn bản pháp luật, văn bản đăng trên Công báo có giá trị như bản gốc và
được sử dụng chính thức trong các giao dịch. Về phát hành, Công báo được
công bố và phát hành rộng rãi phục vụ các cơ quan nhà nước, đoàn thể, các tổ
chức kinh tế xã hội, các đơn vị lực lượng vũ trang và nhân dân; tạo điều
kiện cho việc hiểu biết, chấp hành và giám sát việc thi hành pháp luật, chủ
trương, chính sách, chế độ của nhà nước. Công báo cũng được phát hành rộng
rãi cho các cá nhân, cơ quan ngoại giao, tổ chức quốc tế, tổ chức kinh tế
nước ngoài tại Việt Nam có nhu cầu tìm hiểu và sử dụng. Công báo do Văn
phòng Chính phủ xuất bản, việc phát hành Công báo do cơ quan Phát hành báo
chí Trung ương đảm nhận. Thông tư còn hướng dẫn cụ thể các nội dung về việc
gửi đăng Công báo, bảo quản và sử dụng Công báo để mọi người biết và thực
hiện.
Ngày 12 tháng 11 năm 1996, Quốc hội thông qua Luật ban hành văn bản
quy phạm pháp luật, tại Điều 10 của Luật này đã quy định: “Văn bản quy phạm
pháp luật của cơ quan nhà nước ở Trung ương phải được đăng Công báo nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời hạn chậm nhất là mười lăm
ngày, kể từ ngày công bố hoặc ký ban hành. Chính phủ thống nhất quản lý Công
báo nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Ngày 23 tháng 9 năm 1997,
Chính phủ ban hành Nghị định số 101/CP quy định chi tiết một số điều của
Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Điều 5 của Nghị định quy định văn
bản quy phạm pháp luật do các cơ quan nhà nước ở Trung ương phải đăng Công
báo trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày công bố hoặc ký ban hành; thời hạn
phải gửi văn bản quy phạm pháp luật đến Văn phòng Chính phủ để kịp thời đăng
Công báo chậm nhất là 2 ngày, kể từ ngày công bố hoặc ký ban hành; Công báo
được công bố công khai, phát hành rộng rãi trong các cơ quan nhà nước, tổ
chức xã hội, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang và trong nhân dân, kể cả cá
nhân, tổ chức, cơ quan nước ngoài; văn bản đăng Công báo có giá trị như bản
gốc.
Nếu lấy riêng văn bản của Chính phủ và Thủ tướng năm 2000 để so sánh,
ta có thể thấy sự tiến bộ vượt bậc của việc đăng tải văn bản quy phạm pháp
luật trên Công báo: 18/19 Nghị quyết (trừ 1 văn bản mật) và 79/79 Nghị định
của Chính phủ được đăng Công báo - đạt tỷ lệ 100%; 114/154 Quyết định của
Thủ tướng Chính phủ được đăng Công báo - đạt 74%; 24/29 Chỉ thị Thủ tướng
Chính phủ được đăng Công báo - đạt 82,7%. Những văn bản chưa đăng trên Công
báo chủ yếu là văn bản mật và các Quyết định cá biệt không phải đăng Công
báo theo quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Nét nổi bật của Công báo trong giai đoạn này là cố gắng khắc phục
những yếu kém còn tồn tại, không ngừng vươn lên trong công tác biên tập,
xuất bản và phát hành, bảo đảm cung cấp nhanh hơn, đầy đủ hơn các văn bản
quy phạm pháp luật cho mọi đối tượng có nhu cầu. Tuy tỷ lệ văn bản quy phạm
pháp luật do các Bộ ban hành đăng trên Công báo chưa phải là cao, nhiều Bộ
chỉ mới đạt 50% nhưng đây là cố gắng rất lớn của Công báo so với trước. Công
báo luôn nỗ lực hoàn thành tốt vai trò sứ mạng lịch sử của mình, giúp cho
các cơ quan nhà nước, đoàn thể quần chúng, các tổ chức kinh tế - xã hội ở
Trung ương, các cơ quan chính quyền các cấp ở địa phương và mọi công dân
trong việc tìm hiểu nắm vững và chấp hành các chủ trương, chính sách, pháp
luật, chế độ, thể lệ của nhà nước, góp phần xây dựng nhà nước vững mạnh,
hiệu quả và hiệu lực.
So với thời kỳ mới thành lập Công báo ngày càng được cải tiến về hình
thức. Trang bìa của Công báo được in 2 màu, có in hình Quốc huy, được trình
bày trang nghiêm và đẹp hơn trước.
Số lượng Công báo từng bước được nâng lên rõ rệt, số lượng kỳ xuất bản
và số lượng xuất bản từng kỳ của Công báo trong thời kỳ đổi mới đã tăng dần
hàng năm, đặc biệt trong những năm gần đây. Nếu từ tháng 9 năm 1945 đến hết
năm 1997, Công báo xuất bản mỗi tháng 2 kỳ thì từ năm 1998 tăng lên mỗi
tháng 3 kỳ và từ năm 1999 tăng lên mỗi tháng 4 kỳ. Số lượng in từng số cũng
tăng dần. Nếu số lượng phát hành năm 1998 là 28.000 bản mỗi kỳ; năm 1999 là
40.000 bản thì từ năm 2000 trở đi số lượng lên tới 41.400 bản mỗi kỳ. Nếu
khi mới thành lập số trang tăng từ 15 đến 20 trang sau tăng lên 24 trang thì
đến nay số trang tăng gấp vài lần. Với số lượng bản in tăng lên rõ rệt như
vậy đồng nghĩa với việc đối tượng và địa bàn phát hành cũng ngày càng mở
rộng hơn. Theo Quyết định số 69/1998/QĐ-TTg ngày 03 tháng 3 năm 1998 của Thủ
tướng Chính phủ về việc phát hành Công báo cho xã, phường, thị trấn, từ ngày
01 tháng 5 năm 1998 Công báo đã dành mỗi số 10.500 bản để cấp phát không thu
tiền cho các đối tượng trên.
c) Công báo từ sau
năm 2002:
Thực hiện đường lối đổi mới trong lĩnh vực hợp tác quốc tế, nước ta
đang từng bước tiến hành hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, là thành viên
của nhiều tổ chức quốc tế như: thành viên Hội các nước Đông Nam Á (ASEAN),
Tổ chức kinh tế các nước Châu Á Thái Bình Dương (APEC), thành viên Tổ chức
Thương mại thế giới (WTO). Vì thế, xu hướng phát triển hệ thống văn bản quy
phạm pháp luật của nước ta không thể không tính đến những yêu cầu, đòi hỏi
chung phù hợp thông lệ quốc tế, chuẩn mực quốc tế và phải được điều chỉnh
cho phù hợp, tương thích với các văn bản, các quy định của các tổ chức quốc
tế mà Việt Nam tham gia.
Ngày 10 tháng 12 năm 2001 Hiệp định Thương mại song phương Việt Mỹ
(BTA) có hiệu lực. Hiệp định có biên độ rất rộng, liên quan đến nhiều lĩnh
vực từ hàng hóa, dịch vụ đến đầu tư, quyền sở hữu trí tuệ, tính minh bạch
của pháp luật cho đến quyền khiếu kiện, các phương thức giải quyết tranh
chấp... Chương VI của BTA quy định bổ sung các yêu cầu về tính minh bạch của
các "luật, quy định và các thủ tục hành chính" bao gồm các nội dung chính
như sau: tất cả các luật, quy định và thủ tục hành chính đều phải được công
bố trên một tạp chí chính thức xuất bản định kỳ và mang tính phổ biến cho
công chúng; các luật, quy định và thủ tục hành chính không được công bố sẽ
không được thực thi; phải công bố thường xuyên và nhanh chóng; phải công bố
trước ngày có hiệu lực...
Để đáp ứng yêu cầu khách quan, ngày 16 tháng 12 năm 2002 Quốc hội nước
Cộng hòa xã hội CNVN Khóa XI, kỳ họp thứ hai thông qua Luật sửa đổi, bổ sung
một số điều của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật và có hiệu lực từ
ngày 27 tháng 12 năm 2002.
Việc sửa đổi Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996 đã nâng
cao vị trí, vai trò của Công báo. Theo quy định của Luật này, kể từ ngày 27
tháng 12 năm 2002, hầu hết các văn bản quy phạm pháp luật chỉ có hiệu lực
sau 15 ngày, kể từ ngày đăng Công báo. Đáp ứng được yêu cầu này của pháp
luật đòi hỏi phải có sự đổi mới, tăng cường và hoàn thiện công tác xuất bản,
phát hành Công báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Để thi hành nghiêm túc khoản 3 Điều 75 của Luật trên, ngày 23 tháng 3
năm 2004 Chính phủ ban hành Nghị định số 104/2004/NĐ-CP về Công báo nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tiếp theo đó, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn
phòng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 09/2004/QĐ-VPCP ngày 12 tháng
5 năm 2004 thành lập cơ quan Công báo Trung ương. Theo Quyết định này, Phòng
Công báo trở thành một đơn vị độc lập trực thuộc Văn phòng Chính phủ. Phòng
Công báo có chức năng giúp Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ thống
nhất quản lý việc công bố các văn bản quy phạm pháp luật và thời điểm có
hiệu lực của văn bản đó theo quy định của pháp luật. Các nhiệm vụ của Phòng
Công báo được giao tại Quyết định này bao gồm: trực tiếp quản lý việc xuất
bản, phát hành Công báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; hướng dẫn
và quản lý về chuyên môn và nghiệp vụ đối với cơ quan Công báo cấp tỉnh;
quản lý việc sử dụng Công báo cấp cho xã phường, thị trấn trong cả nước.
Ngày 13 tháng 8 năm 2004, Bộ trưởng, Chủ nhiệm văn phòng Chính phủ ký
ban hành Quyết định số 13/2004/QĐ-VPCP. Quyết định quy định chức năng, nhiệm
vụ, cơ cấu tổ chức và mối quan hệ công tác của cơ quan Công báo Trung ương.
Tiếp đó, Thông tư số 04/2005/TT-VPCP ngày 21 tháng 3 năm 2005 của Bộ trưởng,
Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ hướng dẫn hoạt động xuất bản Công báo ở Trung
ương đã quy định rất cụ thể các mặt hoạt động của cơ quan Công báo Trung
ương như: văn bản đăng Công báo; thủ tục gửi, tiếp nhận văn bản gửi đăng
Công báo; quy trình biên tập văn bản trên Công báo; quản lý hoạt động phát
hành Công báo...
Tất cả các văn bản trên đã tạo thành một hệ thống các văn bản quy phạm
pháp luật khá đầy đủ, chặt chẽ và tương đối đồng bộ, điều chỉnh mọi mặt của
hoạt động công bố văn bản quy phạm pháp luật trên Công báo. Văn phòng Chính
phủ đã có những hoạt động triển khai rất tích cực nhằm đôn đốc các cơ quan
ban hành văn bản cùng phối hợp thực hiện, đảm bảo việc công bố văn bản quy
phạm pháp luật trên Công báo được tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật.
Trong thời gian qua, dựa trên những cơ sở pháp lý, cùng với sự phối
hợp giữa cơ quan Công báo và các cơ quan ban hành văn bản quy phạm pháp luật
ở Trung ương, đặc biệt là sự chỉ đạo chặt chẽ, kịp thời và sự quan tâm thích
đáng của lãnh đạo Văn phòng Chính phủ, hoạt động công bố các văn bản quy
phạm pháp luật trên Công báo Trung ương đang ngày càng đi vào nề nếp và đã
đạt được những kết quả đáng ghi nhận.
Nhu cầu tìm hiểu sử dụng Công báo đòi hỏi công tác phát hành phải được
cải tiến. Trước đây, việc phát hành Công báo được giao cho Công ty Phát hành
báo chí Trung ương đảm nhiệm, vì vậy đã dẫn đến hiện tượng độc quyền. Theo
quy định hiện nay, tất cả các đại lý, cơ quan có đủ điều kiện phát hành báo
chí trong cả nước đều được phát hành Công báo. Vì vậy người dân có thể dễ
dàng tiếp cận với Công báo hơn, giúp Công báo thực hiện tốt hơn vai trò
tuyên truyên và phổ biến pháp luật của mình.
Công báo cấp tỉnh: với
những yêu cầu, nhiệm vụ của quá trình đổi mới mọi mặt đời sống kinh tế - xã
hội và xu thế hội nhập khu vực, quốc tế, đảm bảo tính công khai, minh bạch,
yêu cầu tất yếu đặt ra là đảm bảo tính hợp hiện, hợp pháp, tính đồng bộ,
thống nhất trong hoạt động công bố văn bản pháp luật trên Công báo từ Trung
ương đến địa phương. Để đáp ứng yêu cầu đó, ngày 17 tháng 02 năm 2006, Bộ
trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ đã ban hành Thông tư số
03/2006/TT-VPCP hướng dẫn thi hành Nghị định số 104/2004/NĐ-CP ngày 23 tháng
3 năm 2004 của Chính phủ về Công báo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
đối với tổ chức và hoạt động của Công báo cấp tỉnh.
Để việc thực hiện Thông tư số 03/2006/TT-VPCP được thống nhất và có
hiệu quả trong toàn quốc, Phòng Công báo đã tham mưu cho Bộ trưởng, Chủ
nhiệm Văn phòng Chính phủ ban hành Công văn số 1257/VPCP-CB ngày 09 tháng 3
năm 2006 chỉ đạo các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương triển khai, thực
hiện Thông tư số 03/2006/TT-VPCP; tổ chức 02 Hội nghị phổ biến, quán triệt
nhằm thống nhất nhận thức trong việc thực hiện Thông tư 03/2006/TT-VPCP cho
64 tỉnh, thành phố trong toàn quốc. Với sự chỉ đạo và hướng dẫn về chuyên
môn, nghiệp vụ một cách đồng bộ của Phòng Công báo, Văn phòng Chính phủ tới
cơ quan Công báo các tỉnh, hoạt động về tổ chức và xuất bản, phát hành Công
báo của 64 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã được triển khai theo
đúng quy định.
Bản dịch tiếng Anh
của Công báo:
Trong bối cảnh nước ta đang vững bước tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững
chắc trên con đường đổi mới toàn diện, sâu sắc cả về kinh tế, chính trị và
xã hội, nền kinh tế thị trường đang tạo ra sự phát triển mới của đất nước,
trong tiến trình hội nhập quốc tế, quan hệ về mọi mặt giữa nước ta với các
nước trong khu vực và trên thế giới không ngừng mở rộng, nhiều bạn bè nước
ngoài và các nhà sản xuất, kinh doanh quan tâm đến Việt Nam, tới Việt Nam
công tác, làm việc hoặc sinh sống thì nhu cầu về một tờ Bản dịch tiếng Anh
từ Công báo của các nhà đầu tư, các cơ quan ngoại giao và các tổ chức, cá
nhân nước ngoài khác đã là một thực tế cần đáp ứng. Nắm bắt xu hướng đó, từ
giữa năm 1994, Thủ tướng Chính phủ đã giao cho Văn phòng Chính phủ phối hợp
với Thông tấn xã Việt Nam dịch và phát hành Bản dịch tiếng Anh của Công báo.
Tính đến hết Quý II năm 2005, Bản dịch tiếng Anh của Công báo đã xuất
bản được hơn 600 số với khoảng hơn 4000 văn bản dịch. Bản dịch tiếng Anh của
Công báo đã được phát hành tới tất cả các độc giả có nhu cầu ở trong nước
(bao gồm các Đại sứ quán, các công ty liên doanh, các cá nhân nước ngoài
đang sinh sống tại Việt Nam, những người Việt Nam có nhu cầu) và có mặt ở
rất nhiều nước trên thế giới như: Hoa Kỳ, Đức, Úc, Thụy Điển... Hơn 10 năm
qua, Bản dịch tiếng Anh của Công báo thật sự là nguồn thông tin pháp lý hết
sức quan trọng, là cẩm nang pháp lý giúp các tổ chức, cá nhân nước ngoài có
quan hệ hoặc muốn hiểu biết về pháp luật Việt Nam, phát triển tốt mối quan
hệ hợp tác với Việt Nam.
Ngoài ra, Thông tấn xã Việt Nam còn phát hành một ấn phẩm chuyên ngành
pháp lý lấy tên là tạp chí Pháp luật Việt Nam và Diễn đàn pháp lý bằng tiếng
Anh (Vietnam Law & Legal Forum) kèm theo Công báo. Đây là một kênh thông tin
chuyên ngành pháp lý lành mạnh và hiệu quả cho các đối tượng tham gia, góp
phần thực hiện nhiệm vụ chính trị của Công báo là tuyên truyền, phổ biến và
giáo dục pháp luật của Nhà nước. Như vậy, cùng với việc xuất bản và phát
hành Công báo nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Công báo tiếng Anh đã
góp phần tích cực vào nhiệm vụ tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật
không chỉ cho các đối tượng trong nước mà cả với đối tượng nước ngoài.
Qua đó có thể thấy:
Tờ Công báo đã thay đổi tên nhiều lần cho phù hợp từng thời kỳ lịch sử
và được trao cho nhiều cơ quan nhà nước quản lý khác nhau cho phù hợp. Trước
đây giao cho Văn phòng Phủ Thủ tướng, từ năm 1990 đến năm 1992 Công báo do
Bộ Văn hoá - Thông tin xuất bản, từ năm 2003 đến nay được giao cho Văn phòng
Chính phủ quản lý. Dù thuộc cơ quan nào quản lý, tờ Công báo cũng thực hiện
nhiệm vụ đăng các văn bản và được lãnh đạo các cơ quan tạo mọi điều kiện tốt
nhất để Công báo hoàn thành nhiệm vụ.
Từ khi thành lập đến nay, Công báo luôn luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ
chính trị của mình, là công cụ hữu hiệu của Nhà nước trong việc công bố,
hiệu lực hóa các văn bản quy phạm pháp luật; tuyên truyền, phổ biến chủ
trương, chính sách, của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến mọi cơ quan, tổ
chức, cá nhân công dân để mọi người tuân thủ nghiêm minh; góp phần nâng cao
hiệu lực hiệu quả của quản lý nhà nước; góp phần xây dựng nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hơn thế nữa, Công báo đã và đang thực hiện
tốt vai trò quan trọng của mình trong quản lý nhà nước, góp phần quan trọng
trong việc công khai, minh bạch các quyết định mang tính hành chính - pháp
lý của Nhà nước. Hầu hết các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan
Trung ương đều được đăng tải trên Công báo đầy đủ, có hệ thống và khoa học;
Công báo được sử dụng thuận tiện trong mọi giao dịch như văn bản gốc và được
lưu giữ trong hệ thống cơ quan hành chính, các doanh nghiệp và công dân.
Chính vì vậy, Công báo được coi là công cụ quản lý của nhà nước pháp quyền
hiện đại.
Công báo thật sự là cẩm nang pháp lý đáng tin cậy đối với các tổ chức,
cá nhân. Ngoài các văn bản quy phạm pháp luật như Hiến pháp, Luật, Sắc lệnh,
Nghị định, Quyết định, Thông tư...., Công báo còn đăng các Quyết định về
những trường hợp cá biệt cần công bố như thành lập hoặc sửa đổi các đơn vị
hành chính, các cơ quan chuyên môn, bổ nhiệm cán bộ cao cấp, tặng thưởng
huân chương, lời kêu gọi, diễn văn, thông báo ý kiến của Quốc hội, Ban
Thường trực Quốc hội, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ trong các buổi lễ,
các hội nghị lớn, phiên họp Chính phủ v.v…những thông tin đăng tải trên Công
báo đều là thông tin chính thống, có giá trị như bản gốc và được sử dụng
trong mọi giao dịch, quan hệ chính thức mang tính hành chính, pháp lý.
Công báo thật sự là kho thông tin, dữ liệu pháp lý đầy đủ, chính xác và dễ
tra cứu nhất đối với các cơ quan, cán bộ quản lý nhà nước và nhân dân. Các
tập Công báo từ những năm 1945, Công báo trong hai cuộc kháng chiến của dân
tộc và Công báo trong thời kỳ đổi mới đều lưu giữ đầy đủ những Quyết định
quan trọng nhất về tổ chức bộ máy, về hoạt động của Nhà nước đối với các chủ
trương, chính sách, luật lệ của Nhà nước... một cách hệ thống.
Công báo là tư liệu lịch sử vô cùng quý giá của cách mạng Việt Nam từ
những ngày đầu thành lập nước cho đến nay. Mỗi sự kiện lịch sử của đất nước
luôn đi liền với những quyết sách, chính sách dựng xây và phát triển của Nhà
nước ta. Tất cả các minh chứng lịch sử đó được thể hiện trong những trang
Công báo của ta tồn tại đến ngày nay như: Tuyên bố thoái vị của Vua Bảo Đại,
Bản tuyên Ngôn độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc ngày 02 tháng 9 năm 1945
tại Quảng trường Ba đình, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, các Quyết định
về Quốc kỳ, Quốc ca, đổi tên nước qua các thời kỳ, các quyết định của Chủ
tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội, các tướng lĩnh và các vị
cán bộ lãnh đạo cao cấp của Nhà nước. Mặt khác, Công báo luôn luôn góp phần
tích cực trong các cuộc kháng chiến, trong sự nghiệp đổi mới, giúp cho các
cơ quan nhà nước, đoàn thể quần chúng, các tổ chức kinh tế - xã hội ở Trung
ương, các cơ quan chính quyền các cấp ở địa phương và mọi công dân trong
việc tìm hiểu nắm vững, chấp hành các chủ trương, chính sách, pháp luật, chế
độ, thể lệ của Đảng và Nhà nước; góp phần xây dựng Nhà nước vững mạnh, hiệu
quả và hiệu lực. Như vậy ngoài giá trị pháp lý, giá trị là công cụ quản lý
nhà nước, Công báo còn có giá trị về lịch sử rất cao.
Công báo ngày càng tăng về số lượng, đặc biệt nâng cao chất lượng nội
dung, hình thức để ngày càng đáp ứng tính thời hiệu và tính hiệu quả của
công cụ quản lý nhà nước.
Một tiến bộ không thể không ghi nhận là Công báo ngày càng được cải tiến về
hình thức trình bày, vừa bảo đảm sự nghiêm trang của một ấn phẩm thông tin
văn bản pháp luật chính thức của Nhà nước, vừa có sức thu hút đối với người
đọc và sử dụng Công báo; mở rộng đối tượng phục vụ của Công báo đến xã,
phường và đông đảo độc giả trong, ngoài nước.
Hoạt động của Công báo đã trở thành hoạt động không thể thiếu trong bộ
máy hành chính nhà nước, góp phần thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục
pháp luật cho mọi đối tượng và thực hiện các cam kết quốc tế mà Nhà nước
Việt Nam đã ký kết, tham gia trong quá trình hội nhập đáp ứng yêu cầu công
khai, minh bạch hóa chính sách pháp luật của Nhà nước./.